Batı Afrika ülkesi Nijer’de Cumhurbaşkanı Muhammed Bazoum’un geçen hafta çarşamba günü bir küme Muhafız Alayı askeri tarafından başşehir Niamey’de alıkonmasıyla başlayan darbe sürecinin bölgede yeni gelişmelere neden olabileceği ve dinamikleri değiştireceği değerlendirmeleri yapılıyor. Bölgenin nispeten istikrarlı ülkesi Nijer’de yaşanan gelişme, başta Fransa olmak üzere Avrupa Birliği, ABD ve memleketler arası kuruluşlar tarafından sert bir halde kınanırken, darbenin gerisinde ne üzere motivasyonlar olduğu ve önümüzdeki süreçte neler yaşanacağına dair soru işaretleri bulunuyor.
Nijer Cumhurbaşkanı Muhammed Bazoum’un devrilmesine başta Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron olmak üzere Batılı önder ve kurumlar reaksiyon gösterdi.
1- NELER YAŞANDI?
26 Temmuz Çarşamba günü devlet televizyonundan açıklama yapan askerler, ülkenin anayasasının askıya alındığı, tüm kurumların lağvedildiği, ülke sonlarının kapatıldığını duyurdu. Darbeyi kimin gerçekleştirdiğinin mutlaklık kazanmadığı iki günün akabinde ise cuma günü ‘Ömer’ diye anılan General Abdourahamane Tchiani kendisini Nijer’in geçici hükümet başkanı ilan etti. Ordu da darbecilere takviyesini açıkladı. Darbe ilanının akabinde Fransa, İngiltere, ABD ve Avrupa Birliği ülkedeki yatırım ve yardımlarını askıya aldığını açıklarken, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) cuntaya idaresi Bazoum’a iade etmesi için bir hafta müddet verdi. ECOWAS’ın açıklamasında aksi bir durumda yaptırımların yanı sıra “güç kullanılabileceği” belirtildi.
2- NEDEN YAŞANDI?
Darbeciler yaptığı açıklamada, idareye el koymalarına münasebet olarak ülkedeki ekonomik krizi ve DEAŞ, Boko Haram, El Esas üzere terör örgütleriyle irtibatlı kümelerin yarattığı güvenlik problemlerini gösterdi. Fakat memleketler arası kuruluşların bilgilerine nazaran, benzeri sebeplerle darbe gerçekleşen komşu ülkeler Mali ve Burkina Faso’nun tersine, Nijer ülkede güvenliğin sağlanmasında daha başarılı bir manzara sergiliyordu. Hatta Niamey idaresi, Batılı ülkelerin bölgedeki terör örgütleriyle gayrette değerli bir ortağı olarak öne çıkıyordu. Mart ayında ülkeyi ziyaret eden ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Nijer’i ‘bölgedeki demokrasi modeli’ olarak nitelemişti.
3- BATI-RUS SAVAŞI MI?
1960 yılında Fransa’dan bağımsızlığını kazanan ülkede, birinci kere 2021 yılında Cumhurbaşkanı Bazoum barışçıl yollarla ve oyların yüzde 55’inden fazlasını alarak idaresi devralmıştı. Ülkenin demografik yapısında yüzde 0.5’lik bir orana sahip olan Arap nüfusa mensup Bazoum’un ülkedeki birtakım kesitler tarafından “sömürge valisi” olarak görüldüğü yorumları yapılıyor. Darbe sürecinde cuntaya takviyesini göstermek için sokağa çıkan ve ellerinde Rus bayrakları görülen protestocular da ülkede Fransa ve Batı ile bağlarını koparmak isteyen bir kesitin olduğu formunda yorumlanıyor. Bu bağlamda darbenin Batı ve Rusya ortasında yeni bir vekalet savaşının meyvesi olabileceği değerlendirmeleri yapılıyor. Rusya’dan yapılan resmi açıklama darbeye takviye içermese de Rus paralı asker kümesi Wagner’in işvereni Yevgeny Prigojin’in darbeyi “Nijer halkının eski sömürgecilerinden kurtuluşu” olarak nitelendirmesi ve bu ülkeye savaşçılarını getirebileceğini ima etmesi soru işaretleri yarattı.
4- URANYUM ATILIMI Mİ?
Ekonomik koşulların 25 milyon nüfusun neredeyse yarısını çok yoksulluğa ittiği ülkedeki en büyük ticari mallar altın ve uranyum kaynakları. Nijer, Fransa’nın uranyum muhtaçlığının yüzde 30’unu, AB’nin ise yüzde 25’ini karşılıyor. Lakin cunta idaresi Fransa’ya uranyum ithalatını durdurduğunu açıkladı. Kimi uzmanlar darbenin gerisindeki muhtemel Rus tesirinin uranyum ile ilişkilendirilebileceği görüşünde. Batı, nükleer güç için kritik Rusya uranyumunu yaptırımların dışında tutmuştu. Artık Batı’nın üzerindeki ekonomik baskıyı arttırmak için uranyumu da yaptırım listesine alabileceğini öngören Kremlin idaresinin, kendisine alternatif bir pazarı Batı’ya kapatma teşebbüsünde bulunmuş olabileceği de konuşuluyor.
5- ARTIK NE OLACAK?
ABD’nin ve Fransa’nın üslerinin bulunduğu ülkeyi Batı’nın çarçabuk gözden çıkarması beklenmese de nasıl bir yol izleneceği şu an bilinmeyen. Fransa ülkedeki vatandaşlarını tahliye sürecine başlarken, Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ülkedeki Fransızlara ya da Fransa’nın çıkarlarına bir hücumun “en sert şekilde” karşılık göreceğini söyledi. Ne Batı ülkelerinin ne de “güç kullanımı” bildirisi veren ECOWAS’ın Nijer’e askeri müdahalede bulunması öngörülüyor. Ayrıyeten Nijer’in komşuları ve darbeler sonrasında cunta idaresinde olan Burkina Faso ve Mali’nin ECOWACS’ın muhtemel askeri müdahalesini, kendilerine karşı bir savaş ilanı sayacaklarını açıklaması, Afrika’nın Sahel bölgesi diye anılan nesli daha da tehlikeli bir hale getiriyor.
Bilgi notu: Batı Afrika’da Atlantik Okyanusu’nun kıyısındaki Senegal ile başlayan Sahel nesli; Moritanya, Mali, Burkina Faso, Nijer, Çad ve Kızıldeniz’e komşu Sudan sonlarında sona eriyor.