14 Mayıs seçimleri için düzenlenen kampanyalarında Türkiye’de tahminen de en çok dezenformasyon tezlerinin gündeme geldiği bir seçim devri yaşandı. Türkiye’de toplumsal ağlardaki dezenformasyon ve yanlış bilgileri tespit etmek için kurulan doğrulama platformu teyit.org’un kurucularından Gülin Çavuş, palavra haberlerin seçim kampanyasına tesirine ait DW’den Uta Steinwehr’in sorularını yanıtladı.
DW: Türkiye’deki evvelki seçimlere kıyasla bu seçimlerdeki dezenformasyon kampanyası ne kadar büyük oldu?
Gülin Çavuş: Öteki seçimlerde de doğal ki dezenformasyon yaşadık. Lakin bu seferkini öbür seçimlerle karşılaştırırsak, siyasetçilerin daha fazla miting yaptığını ve TV’lerde daha fazla yer aldığını söyleyebiliriz. Zira daha fazla farklı aktör var. İnsanlar bu seçimi hayli kritik pahalandırıyor. Herkes çok gergin. Bu cins belgisiz vakitlerde insanların endişeleri oluyor ve bazen de heyecanları. Bu durum, toplumsal medyada bilgiyi nasıl tükettiğimizi etkiliyor. Bu türlü vakitlerde beşerler dezenformasyona karşı daha savunmasız. Kutuplaşma, Türkiye’deki seçimleri ve yanlış bilgi ölçüsünü derinden etkiliyor. Evvelki seçimlerde olduğu üzere emsal yanlış bilgilendirmeler görüyoruz. Lakin bu seçimde farklı cinste dezenformasyonlar gördük, Deepfake nedir ve nasıl tespit edilir?mesela deep fake görüntüler üzere.
Dezenformasyonla kim hedefleniyor?
Aslında herkes. Siyasetçiler yanlış bilgi ve dezenformasyonu mitinglerde de paylaşıyor. Her parti ve adayın kendi trol ordusu var. Birbirlerine bilhassa Twitter ve öbür toplumsal medya platformları üzerinden saldırıyorlar. Türkiye’nin medya ekosisteminin atmosferi ve dinamiklerini anlamak sahiden çok değerli. Beşerler aslında basına çok güvenmiyor. Haberleri toplumsal medya kanallarından alıyor ve tüketiyor. Bu seçimlerde önderlerin trol orduları seçmenlerin partilere, önderlere ve kampanyalara yönelik halini değiştirmek için çok şey yaptı. Herkes öbür adaylar hakkında dezenformasyon paylaştı.
Daha çok cumhurbaşkanlığı seçimi ile ilgili dezenformasyon mu kelam konusu yoksa parlamento seçimleri de buna dahil mi?
Daha çok cumhurbaşkanlığı seçimi ile ilgili. Lakin artık karışmaya başladı. Beşerler adaylar ve siyasi partilerin başkanları hakkında da dezenformasyon yayıyor.
Geçtiğimiz haftalarda sizi etkileyen bir uydurma haber kıssasını örnek verebilir misiniz?
İstanbul’da bir kampanya mitingi sırasında (Cumhurbaşkanı Recep Tayyip) Erdoğan, muhalefetin adayı (Kemal) Kılıçdaroğlu’nun kampanyasına aitmiş üzere görünen bir görüntü gösterdi. Erdoğan, Kılıçdaroğlu’nu PKK lideri Murat Karayılan ile birlikte olduğu bir görüntü gösterdi. Bu aslında bir montajdı, düzmece bir görüntüydü ve bir kampanya görüntüsü değildi. Bu örnek nitekim kıymetli, zira bundan manipüle edilmiş bir görüntünün çevrimdışı dünyada mitingleri etkileyebileceğini görebiliyoruz. Seçimlerde farklı çeşitlerde dezenformasyon var. Mesela muhalefet ve hükümet mitinglerine kaç kişinin katıldığı. Seçim günü insanların kararlarını sahiden tesirler, zira kalabalık insanlara adayın güçlü olup olmadığını gösterir. Hem hükümet hem de muhalefet mitinglerine kaç kişinin katıldığı konusunda yanlış bilgiler paylaşıyor. Daha uygun görünmeye çalışıyorlar. Sayıları karşılaştırırken alanlara kaç kişinin sığabileceğini hesaplamak için harita-kontrol araçlarını kullanıyoruz. Bu seçim sırasında bir diğer model ve çok değerli bir dezenformasyon çeşidi. Bir başkası ise asimetrik propaganda değimiz model. Beşerler uydurma seçim broşürü hazırlıyor. Mesela Kılıçdaroğlu broşürü üzere görünüyor. Fakat aslında muhalif aday hakkında karşı propaganda yapmak için yapılmışlar. Bu broşürleri sokakta insanları manipüle etmek için dağıtıyorlar.
Dezenformasyonun yayılmasının gerisinde öteki kimlerin olduğunu biliyor musunuz? Siyasi partilerin trol ordularından bahsettiniz, pekala ya mümkün milletlerarası oyuncular?
Söylemesi çok sıkıntı. Seçimlerden sonra bunun gerisindeki aktörleri anlamak için bir rapor hazırlamayı düşünüyoruz. Fakat şu anda lokal siyasi kümelerin daha çok Türk toplumsal medyasındaki dezenformasyon atmosferini şekillendirmeye çalıştığını iddia ediyorum. Tahminen raporları hazırladığımızda öbür aktörleri de görürüz. Fakat şimdilik öbür milletlerarası aktörler hakkında bir şey söyleyemem.
Geçtiğimiz Ekim ayında Türkiye Büyük Millet Meclisi, palavra haber yaymanın üç yıla kadar mahpusla cezalandırılmasını öngören ve toplumsal medya yasası olarak da isimlendirilen bir maddeyi kabul etti. Artık de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bir kampanya mitingi sırasında manipüle edilmiş bir görüntü göstermesinden bahsediyoruz. Türkiye’deki yetkililerin bu maddeyi uyguladığını görüyor musunuz?
Seçim sürecinde bu yasanın kullanılmasına yönelik rastgele bir teşebbüs görmedik. Lakin aslında hükümet kimi web sitelerini yasaklamak için farklı teknikler kullanabiliyor. Bence hükümet şimdilik bu dezenformasyon yasasını muhalefete karşı kullanmayı tercih etmedi, zira zati hâlihazırda kullanabilecekleri farklı araçlar var. (DW Türkçe)