SERVET YILDIRIM – Dünya önemli bir güç krizinin tam ortasında bulunuyor. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrası başlayan gelişmeler ve ortaya çıkan sonuçlar birçok ülkenin öngöremediği boyutlara ulaştı. Kriz kendisini daha yüksek enflasyon olarak gösterirken, öte yandan bir çok ülkede resesyona giden bir süreci tetikledi. Rusya’nın krizi daha da tırmandırması ile gaz fiyatları daha evvel görülmemiş düzeylere yükseldi; elektrik fiyatları hem sanayi hem de haneler için katlanılması güç seviyeye çıktı.
Yüksek güç maliyetleri ile besin üretimi değerli hale geldi, bilhassa bir çok gelişmekte olan ülkede besin güvenliği sorun olmaya başladı. Milletlerarası Güç Ajansı’na (IEA) nazaran dünyada elektriğe ulaşımı olmayan insan sayısı kriz periyodunda artmaya başladı. Yaklaşık 100 milyon insan ısınmak ve yemek pişirmek için tekrar odun yakmaya başladı.
Kriz iklim değişikliğine karşı çaba için pak güce geçiş planlarının yapıldığı bir devirde geldi. Bu noktada global güç krizi pak güce geçiş sürecinide bir geri adım mı yoksa gayretleri destekleyici bir gelişme mi olacak? Bugünlere sıklıkla sorulan bu soru Dünya Güç Ajansı’nın açıkladığı son “Dünya Güç Görünümü” raporunda da soruluyor.
Ajansa nazaran yaşadığımız güç şoku mevcut güç sisteminin kırılgan ve sürdürülemez olduğunu tekrar hatırlattı. Münasebetiyle pak güce geçiş uğraşlarının kriz öncesine nazaran daha da hızlanarak devam etmesi beklenmelidir.
Açıklanan yeni güç siyasetleri sayesinde pak güç yatırımlarının 2030’a kadar iki trilyon dolara yükseleceği varsayım ediliyor. Bu mevcuda nazaran yüzde 50 dolayında artış manasına geliyor. Bu kadar yüksek bir para harcanır mı? Neden harcanır? Yanıt pak gücün sağlayacağı yararlarda. Pak gücün yararları saymakla bitmiyor. Pak güç hem global ısınmayı aksine çevirebilecek hem de yatırım, büyüme ve istihdam artışı için değerli bir alan. Güç krizi bu manada daha pak ve inançlı güç sistemine geçişte tarihi bir dönüm noktası olabilir.
İyi şeyler de oluyor
Aksiyon için gözler hükümetlere döndü. Her ne kadar global ısınmayı kritik düzeyin altında sınırlamak için hala kâfi tedbirler alınmamış olsa da önde gelen ülkelerde kimi olumlu gelişmeler yaşanıyor. Kimi hükümetler kısa vadeli tedbirlerin yanı sıra uzun vadelim adımlar da atıyor.
– IEA senaryolarına nazaran ABD’deki son yasal düzenlemelerden sonra bu ülkede rüzgar ve güneş gücünde kapasitenin 2030’a kadar 2.5 katına çıkması bekleniyor. Elektrikli otomobil satışlarının ise yedi katına çıkacağı kestirim ediliyor. ABD global ısınmaya tahlil sağlanmasına kritik ülkelerden biri.
– Tıpkı formda Çin’de de önemli ölçüde pak güç yatırımları olduğu görülüyor. Dünyadaki kömürü en fazla tüketen, münasebetiyle atmosferi en çok kirleten ülkelerden birinin Çin olduğu düşünüldüğünde oradaki pak güç kapasitesinin artıyor olması farklı bir değer kazanıyor.
– Rus gazına alternatif arayışında olan Avrupa Birliği’nde de hem yenilenebilir güç hem de güç verimliliği manasında kayda paha gelişmeler var. Bu yatırımlar sayesinde AB’nin gaz ve petrol talebinin 2030’a kadar yüzde 20 ve kömür talebinin ise yüzde 50 azalacağı öngörülüyor.
– Japonya’da ise “Yeşil Dönüşüm” programı sayesinde petrol ve gaz dışındaki teknolojilerin gelişimi için kaynak sağlanmaya başlandı.
– Güney Kore gaz ve petrol bağımlılığını azaltmak için yenilenebilir güç kapasitesini 2030’a kadar 500 gigawatt’a çıkarmak için uğraşıyor. Böylelikle ülkenin elektrik muhtaçlığının üçte ikisi yenilenebilir kaynaklardan sağlanacak.
Ek tedbirler alınmalı
Geçen yıl yapılan COP26 İklim Zirvesi’nden sonra ülkelerden değerli taahhütler alındı. Bu taahhütlere ulaşılması kritik kıymet taşıyor. Lakin bir de ürkütücü bir realite var. Mevcut taahhütler ile 1.5 derece maksadına ulaşılması için atılması gereken adımlar ortasında hala bir boşluk var. Bu boşluğun kapatılması gerekiyor. Bu nedenle 2030’a kadar olan devir kritik. Şayet bu periyotta daha güçlü bir adım atılırsa optimist olmak mümkün.
Atılacak adımlar ile 1) Güç verimliliği artırılmalı, 2) Teknolojik sıçrama gerçekleştirilmeli ve 3) Davranışsal bir değişiklik meydana getirilmeli.
Bu sonuçların gerçekleştirilmesi için önemli bir yatırım gerekiyor. Fakat bu sayede fiyat sıçramalarının ve oynaklığın önüne geçilebilir; 2050 net sıfır maksadına ulaşılabilir. Gelişmiş ekonomiler bu yatırımları finanse edebiliyorlar fakat gelişmekte piyasa ekonomileri ve gelişmekte olan ülkeler için yatırımların finansmanı önemli bir sorun. Bilhassa merkez bankalarının sıkı para siyaseti uygulamaya başlaması ile borçlanma maliyetlerinin artması bu ülkeler için yatırım finansmanını daha da zorlaştırıyor. Bu nedenle milletlerarası gayret gerekiyor. Bu hafta başlayan COP27 İklim Zirvesi’ndeki kıymetli başlıklardan biri de iklim gayretinin finansmanı boyutu olacak.
Geçen yıl Glasgow’da yapılan tarihi COP26 İklim Zirvesi’nde ülkeler iklim konusunda verdikleri gayeleri COP27’ye kadar yine değerlendireceklerini taahhüt etmişlerdi. Lakin yaklaşık 40 ülke dışında ulusal katkı beyanını güncelleyen olmadı. Bu nedenle Mısır’da başlayan COP27’nin gündeminde ülkelerin planlarını ve taahhütlerini yenilemeleri ana hususlardan biri olacak.